這篇光之對談基於柏拉圖的著作《Crito》(以費奇諾的拉丁文譯本為靈感來源),在雅典監獄的黎明前重現了蘇格拉底與朋友克里托的對話。克里托力勸蘇格拉底逃獄,提出聲譽、金錢、家庭責任等實際理由。蘇格拉底則堅守原則,透過與擬人化的「法律」對話,闡述公民與城邦的契約關係、服從法律的重要性、以及逃獄行為的多重不義。對話最終以蘇格拉底拒絕逃獄、選擇坦然面對死亡告終,深刻探討了法律權威、公民義務與個人良知間的衝突與和解。這場對談不僅是哲學思辨,更是蘇格拉底一生踐行其原則的具象展現,啟發我們思考何為「活得好」。
好的,我的共創者。很高興能與您一同進入《Crito》的世界,與這部經典的對話展開一場「光之對談」。身為薇芝,我的使命便是為「光之居所」帶來多元的視角與靈感,而柏拉圖筆下的這場對話,無疑是照亮人類關於正義、法律與個人責任思考的永恆之光。
《Crito》是古希臘哲學家柏拉圖(Plato, 約西元前 428/427 – 348/347 年)所撰寫的一篇對話錄,與《蘇格拉底的申辯》(Apology of Socrates)和《斐多篇》(Phaedo)共同構成了描述蘇格拉底(Socrates, 約西元前 470 – 399 年)生平最後幾天及逝世場景的重要文本。這篇對話發生在蘇格拉底被判死刑、即將執行前的監獄中。對話的另一方是蘇格拉底的老朋友克里托(Crito)。克里托焦慮地來到獄中,極力勸說蘇格拉底接受他和朋友們的幫助逃獄,並提出了許多理由:朋友們的聲譽、蘇格拉底對孩子們的責任、對敵人幸災樂禍的避免、以及不逃走顯得懦弱等等。
這部對話雖然篇幅不長,但卻極其深刻地探討了法律的權威、公民的義務、個人良知與國家法律之間的關係,以及什麼樣的生活才值得過。蘇格拉底並沒有輕易接受克里托的建議,而是堅持用他一生奉行的理性論辯方式,與克里托一起審視逃獄行為是否正義。他引入了「雅典法律的擬人化」這一獨特的論證手法,讓法律本身發聲,闡述公民與國家之間的「契約」關係,以及違背法律將帶來的嚴重後果。
這段對話是理解蘇格拉底思想和柏拉圖政治哲學的關鍵之一。它不僅記錄了蘇格拉底對死亡的平靜態度,更展現了他對原則的堅守,即使這原則將引導他走向死亡。透過這場對話,柏拉圖向世人呈現了一個即使身陷囹圄,仍堅持以理性和正義為最高準則的蘇格拉底形象。這份來自普羅傑克特古騰堡的文本是馬西利奧·費奇諾(Marsilio Ficino, 1433-1499)的拉丁文翻譯版本,費奇諾是文藝復興時期著名的哲學家和人文主義者,他對柏拉圖著作的翻譯和推廣,對西方思想史產生了深遠影響。雖然我們將以繁體中文進行對話,但能觸碰到這個歷史悠久的譯本,也彷彿穿越了時光。
現在,我的共創者,讓我們輕輕推開那扇厚重的牢門,走進西元前 399 年的雅典,聽聽蘇格拉底與克里托的這場影響深遠的對話吧。
[光之對談]
場景建構:黎明前的雅典監獄
晨曦還未爬上雅典衛城的帕德嫩神廟,天空仍是鉛灰色。監獄冰冷潮濕的空氣中瀰漫著一股難以言說的氣味,混雜著石牆的霉味、關押者的汗臭以及隱約從遠處飄來的海風鹹濕。在這樣一個光線微弱、【光之岩洞】般的環境中,蘇格拉底——這個被判死刑的老人——正平靜地躺在簡陋的木板床上,沉浸在睡眠裡。他的呼吸輕微而均勻,臉上沒有一絲即將面臨死亡的恐懼或痛苦,彷彿昨夜那場關於靈魂不朽的辯論仍在夢中延續。他稀疏的頭髮和鬍鬚在昏暗中顯得更加灰白,手臂和腳踝上隱約可見鎖鏈留下的痕跡,但這些肉體的約束似乎無法觸及他寧靜的精神。
牢房的門發出輕微的吱呀聲,被獄卒小心翼翼地打開。一個身材魁梧、面帶憂色的老者靜靜地走了進來。他是克里托,蘇格拉底最忠誠、最富有、也最焦急的朋友之一。他站在床邊,看著蘇格拉底安詳的睡容,沒有立即叫醒他,只是默默地坐下,【光之雕刻】般地注視著他。時間似乎凝固了,只有偶爾從遠處傳來的狗吠聲打破這黎明前的寂靜。克里托的臉上佈滿了皺紋,眉頭緊鎖,眼中閃爍著複雜的情緒——憐憫、擔憂、以及一種強烈的、希望挽回朋友生命的決心。他輕輕地搓著手,指節因緊張而有些發白。
「...Valde quidem。」(確實很早。)克里托低語,聲音沙啞,打破了沉寂。他終於忍不住了。
蘇格拉底的眼瞼微動,緩緩睜開。那雙眼睛依然明亮,帶著哲人特有的清澈與探究。「Curnam hac hora venisti, o Crito? annon valde adhuc est ante lucem?」(克里托啊,你為何這麼早就來?這不是還離天亮很遠嗎?)他的聲音帶著剛睡醒的慵懶,卻沒有任何驚訝。
「Valde quidem。」(確實很早。)克里托再次確認。「Profunda aurora。」(黎明前的黑暗。)
蘇格拉底笑了笑,雖然被囚禁,他的氣度依然從容。「Admiror, quemadmodum ipse custos carceris tibi obtemperare voluerit。」(我倒驚訝獄卒怎麼會讓你進來。)
「Familiaris jam mihi est, o Socrates, ob crebrum huc adventum meum. Præterea beneficii nonnihil a me accepit。」(蘇格拉底啊,他已經跟我很熟了,因為我常來這兒。況且,他也從我這裡得到了一些好處。)克里托解釋道,語氣中帶著一絲無奈。
「Venistine modo? an jam est dudum?」(你是剛來?還是已經很久了?)蘇格拉底問。
「Satis dudum。」(已經很久了。)
「Proinde cur non statim me excitasti, sed silentio assedisti?」(那麼你為何不早點叫醒我,卻在這裡默默坐著?)
「Nunquam per Jovem, o Socrates, excitassem. neque enim ipse vellem in tanto dolore evigilare. Sed te jamdudum admiror, sentiens, quam suaviter dormias; et consulto non excitavi te, ut quam placidissime degeres. Equidem et per omnem vitam ob hujusmodi morem beatum te judicavi; maxime vero in præsenti calamitate, quod eam tam facile ac placide feras。」(指著宙斯發誓,蘇格拉底啊,我絕不會叫醒你。我可不想在如此的悲傷中醒來。但我已經看了你好一會兒,驚訝於你睡得如此甜美;我刻意不叫醒你,是為了讓你盡可能安詳地度過這段時間。老實說,你這一生的這種習慣,我一直都覺得你是幸福的;尤其是在這眼前的災難中,你竟然能如此輕易和安詳地承受它。)克里托的聲音充滿了感嘆和欽佩,也夾雜著深切的悲哀。
蘇格拉底坐了起來,靠著冰冷的石牆。「Perabsurdum esset, o Crito, si quis tam grandis natu imminentem mortem moleste ferat。」(克里托啊,如果一個這麼大年紀的人,面對即將來臨的死亡卻難以忍受,那真是太荒謬了。)
「Sed et alii, o Socrates, æque senes similibus calamitatibus opprimuntur, quos tamen ætas ab afflictione, quam sors præsens affert secum, non liberat。」(可是蘇格拉底啊,其他許多同樣年邁的人,也面臨類似的災難,但他們的年紀並不能讓他們擺脫現況帶來的痛苦。)克里托反駁道,他想讓蘇格拉底意識到這並非易事。
「Ita est. Sed curnam adeo mane venisti?」(是這樣。但你為何這麼早就來?)蘇格拉底回歸正題。
「Nuntium, o Socrates, ferens acerbum; non tibi quidem, ut mihi apparet, sed mihi potius, et familiaribus tuis omnibus, et acerbum et gravem. quod equidem inter gravissima, ut arbitror, numeraverim。」(蘇格拉底啊,我帶來一個痛苦的消息;對你來說似乎不是,但對我,對你所有的朋友,卻是痛苦而沉重的。我認為這是我經歷過最沉重的事之一。)克里托的語氣愈發沉重。
蘇格拉底的眉毛輕輕一挑,但臉色依然平靜。「Quidnam hoc? nunquid navis ex Delo jam rediit? qua reducta, mihi est moriendum。」(這是什麼消息?那艘從提洛島回來的船難道已經到了嗎?那艘船一回來,我就得死了。)他提到了雅典的習俗,在送出往提洛島的聖船期間,不得處決囚犯。
「Nondum rediit quidem; sed reditura videtur hodie, quemadmodum nuntiant nonnulli e Sunio venientes, qui ibi eam reliquerunt. constat ergo ex his nuntiis, hodie esse venturam; ideoque necessarium fore, te cras, o Socrates, e vita decedere。」(船還沒回來;但看來今天會回來,這是從蘇尼翁岬角來的人帶來的消息,他們在那裡看到船了。所以這些消息確定,船今天會回來;因此,蘇格拉底啊,你明天就必須離開人世了。)克里托帶來了確切的消息,儘管蘇格拉底已經預料到了。
蘇格拉底長嘆一口氣,但依然帶著一種接受的平靜。「Bona, o Crito, fortuna: si ita diis placet, ita esto. non tamen existimo, illam hodie redituram。」(克里托啊,這是好運氣:如果神明願意如此,就這樣吧。不過,我倒不認為它今天會回來。)
「Undenam id conjectas?」(你怎麼這麼猜測呢?)克里托疑惑。
「Dicam equidem. siquidem postridie, quam navis redierit, mihi est obeundum。」(我會告訴你。因為在船回來的第二天,我才必須死去。)蘇格拉底解釋。
「Sic utique aiunt hi, penes quo rei hujus potestas est。」(那些掌握權力的人是這樣說的。)
「Itaque non hac die venturam puto, sed altera. conjecturam vero ex somnio quodam accipio, quod paulo ante hac ipsa nocte mihi vistum est: opportuneque videris somnum mihi non perturbasse。」(所以我認為船不會在今天回來,而是在第二天。我從昨夜剛才做的一個夢得到了這個猜測:你沒有打擾我的睡眠,真是及時啊。)蘇格拉底的語氣充滿了奇特的平靜和自信,他將預感歸於一個夢。
「Sed quale id somnium erat?」(那個夢是怎樣的?)克里托急切地想知道。
「Videbatur mihi mulier quædam adveniens, pulchra et aspectu grata, vestes habens candidas, vocare me, atque dicere, o Socrates, tertia hinc die Phthiam pervenies latiglebam。」(我夢見一位美麗而親切的女子,身穿白衣,走過來呼喚我,說:「蘇格拉底啊,你第三天就會到達普提亞。」)蘇格拉底用他特有的淡然語氣描述著夢境,引用的詩句來自荷馬史詩中阿基里斯對命運的預言(儘管詞句略有變動)。
克里托聽完,更加不安了。「Quam mirum id insomnium, Socrates?」(蘇格拉底啊,這真是個奇怪的夢?)對他而言,夢境的意義似乎指向了更遠的未來,而非眼前的死亡。
「Manifestum tamen, ut mihi videtur。」(然而在我看來,這夢很明顯。)蘇格拉底堅持。
「Manifestum certe. sed, o beate Socrates, etiam nunc crede mihi, ac salvus esse velis. Mihi enim, si tu obieris, non una tantum calamitas imminet: sed præter id, quod te orbatus fuero tali necessario, qualem alterum nunquam reperiam, videbor utique multis, qui neutrum nostrum satis noverint, cum potuissem te servare, si minus pecuniis perpercissem, te penitus neglexisse. Atqui quænam major potest esse infamia, quam videri, pluris fecisse pecunias quam amicos? non enim poterit persuaderi compluribus, te hinc abire noluisse, nobis, quo id ageres, omni studio contendentibus。」(確實明顯。但是,幸福的蘇格拉底啊,即使到了此刻,也請相信我,願意活下去吧。因為如果你死了,我將面臨的災難不只一件:除了失去像你這樣一個無可替代的朋友之外,在許多不夠了解我們的人眼中,我將顯得因為不願意花錢,而徹底忽視了你,儘管我本來可以救你。還有什麼比看起來更看重金錢而非朋友,更大的恥辱呢?因為你不想離開這裡,而我們用盡一切努力勸你這麼做,這件事對許多人來說是無法說服的。)
克里托的語氣急促,充滿了為朋友著想的焦慮,甚至為自己可能的聲譽受損而感到擔憂。他開始展開他勸說蘇格拉底逃獄的論證,第一個便是關於「大眾的意見」和「朋友的聲譽」。
蘇格拉底靜靜地聽著,臉上沒有責怪的意思,只有一抹淡淡的理解。「Quid vero a nobis, o beate Crito, tanti vulgi opinio æstimatur? probatissimi enim viri, quorum magis habenda ratio est, hæc ita gesta esse, ut gesta sunt, arbitrabuntur。」(可是,幸福的克里托啊,我們為什麼要在乎這麼多普通人的意見呢?那些最受尊敬的人,那些我們更應當重視的人,他們會認為事情的發生正如它實際發生的那樣。)蘇格拉底立刻點出了核心問題——我們應當重視誰的意見?
「Attamen vides, o Socrates, compelli nos opinionem quoque vulgi curare. præsentia enim hæc declarant, posse vulgus non minima malorum, immo fere maxima, si quis in populo calumniis agitetur, inferre。」(不過你看到了,蘇格拉底啊,我們不得不也在意普通人的意見。因為眼前的事實表明,如果一個人在公眾中受到誹謗,普通人能夠帶來不少的禍害,甚至幾乎是最大的禍害。)克里托仍然堅持大眾意見的重要性,特別是當它們具有實際力量時,比如導致了蘇格拉底的死亡判決。
蘇格拉底輕輕搖頭,對大眾的力量有著不同的看法。「Utinam, o Crito, posset vulgus maxima inferre mala, ut vicissim maxima posset bona. et bene quidem se res haberet, neutrum vero potest; quippe cum neque prudentem, neque imprudentem efficere valeat. faciunt vero quodlibet, utcunque contingit。」(唉,克里托啊,我倒希望普通人能帶來最大的禍害,這樣他們也就能帶來最大的好處。那事情就好了。但事實上他們兩者都做不到;因為他們既不能使人明智,也不能使人愚昧。他們所做的任何事,都只是偶然發生的。)蘇格拉底認為,大眾沒有真正的智慧和力量去塑造一個人的品德,他們只是隨意行事,因此他們的意見不值得過分重視。
克里托見關於聲譽和群眾意見的論點未能說服蘇格拉底,便轉向其他實際的考量。「Hæc quidem ita se habeant. Ad id vero, Socrates, mihi responde, num forte mei ceterorumque necessariorum tuorum respectus te retinet, ne, si hinc evaseris, calumniatores nos postea vexent, quasi te hinc furati fuerimus: cogamurque vel totum patrimonium, vel permultas pecunias amittere, vel præter hæc aliud quippiam pati. Si quid tale times, curam ejusmodi pone. justum namque est, nos tuæ salutis gratia non hoc solum, verum etiam, si oportuerit, majus aliud subire periculum. Verum mihi obtempera, neque aliter facias。」(這些就這樣吧。但是蘇格拉底啊,請回答我這個問題,你是不是因為顧慮我以及你其他朋友,擔心如果你逃走了,那些誹謗者會來找我們麻煩,好像我們把你偷出去一樣:迫使我們失去全部財產,或者損失很多錢,或者除此之外還要遭受其他什麼。如果你擔心這樣的事,請放下這種顧慮。因為為了你的安全,我們不僅應當承擔這個風險,如果必要,即使更大的風險也該承受。請相信我,不要再猶豫了。)克里托提出了第二個論點:逃獄會給朋友帶來麻煩,但他保證朋友們願意承擔這個風險,甚至已經準備好了金錢。他甚至提出了蘇格拉底對孩子們的責任問題。
蘇格拉底承認:「Et hæc equidem et alia multa, o Crito, considero。」(克里托啊,我確實考慮了這些事,還有很多別的事。)
「Ne igitur hæc vereare. neque enim multum est argentum, quod postulant hi, qui servare te atque hinc educere pollicentur. Vides præterea, quam tenues sint calumniatores tui, ut non magna ad eos placandos largitione sit opus. Tibi vero pecuniæ adsunt meæ, ad hoc, ut opinor, sufficientes. Proinde si quo mei respectu adductus non putas meas pecunias erogandas, adsunt hospites isti parati persolvere. quorum unus etiam huc attulit sufficientem pecuniam, ad hoc ipsum paratam, Simmias Thebanus. ad hoc ipsum promtus est et Cebes, aliique permulti. Quamobrem, ut modo dicebam, nihil tale metuas, quo minus serves teipsum. Sed neque etiam illud, quod in judicio dixisti, te remoretur, si hac urbe exires, quo teipsum verteres te minime habiturum. aliis enim multis in locis quocunque profectus fueris, te homines colent: ac si velis in Thessaliam te conferre, reperies illic hospites meos, qui te plurimi libenter libentissime complectentur; tutumque præsidio suo adeo reddent, ut nemo in Thessalia tibi injuriam sit facturus。」(所以別擔心這些。因為那些答應救你出去的人,要求的錢並不多。再說,你看你的誹謗者多麼微不足道,不需要花很多錢就能安撫他們。而我這裡有足夠的錢,我想足以應付。再說,如果你顧慮我,不願意用我的錢,這裡還有一些朋友準備好付錢。其中一位,底比斯的辛米亞斯,甚至已經帶來了足夠的錢,就是為此準備的。凱貝斯以及其他許多人都準備好了。因此,就像我剛才說的,不要因為擔心這些而放棄救自己。也不要讓你在法庭上說的那些話——如果你離開雅典,你會沒有去處——來阻礙你。因為你去到其他很多地方,人們都會尊敬你:如果你願意去色薩利,你會找到我的朋友們,他們非常樂意地會收留你;並且會給你足夠的保護,讓你在色薩利不會受到任何傷害。)
克里托詳細地列舉了逃獄的可行性:錢不是問題,有朋友願意出,色薩利也有地方可去,且會受到保護。他試圖消除蘇格拉底的一切後顧之憂。
然後,克里托發出了更為感性的呼籲,結合了正義與責任:「Accedit ad hæc, o Socrates, quod rem minime justam aggredi videris, si, cum salvus esse possis, teipsum perdas, taliaque contra te facere studeas, qualia inimici ipsi tui contenderent, contenderuntque, te perdere properantes. Proinde filios quoque tuos perdere mihi videris. quos cum liceat tibi educare atque erudiere, deseris omnino, et quantum in te, eorum mores fortunæ committis. Accident vero eis verisimiliter, qualia evenire orphanis consueverunt. Profecto oportebat non genuisse filios; aut in eis educandis erudiendisque laborem non recusare. Tu vero mihi videris, quæ elegisset vir segnis ac piger, nunc elegisse: decebat autem contra viri boni fortisque eligere; præsertim te, per omnem vitam virtutis studium profitentem. Itaque non possum tua nostraque vice, familiarum tuorum, non erubescere, veritus, ne tota hæc res tua ignavia quadam nostra sic tractata fuisse videatur. Et primum quidem ille tunc in judicium ingressus, cum liceret non ingredi; deinde concertatio ipsa judicii similiter acta; et extremus hic finis, tanquam ridiculum quiddam, per ignaviam segnitiemque nostra effugisse nos videbitur, quod nec nos te servaverimus, neque tu ipse te, cum id fieri absque magna difficultate potuerit, si vel parum in nobis usus industriæque fuisset. Hæc igitur, o Socrates, considera, ne præterquam quod mala sunt, etiam dedecori tibi nobisque sint: sed tibi consule. immo vero non jam amplius consulendi tempus, sed consultum jam esse oportuit. unicum vero consilium est; videlicet venienti hac nocte cuncta hæc facta esse oportere. Sin autem ultra tardamus, nihil omnino fieri ulterius poterit. quamobrem omnino mihi adhibe fidem, o Socrates, nec ullo modo aliter facias。」(此外,蘇格拉底啊,你似乎正在做一件極不公正的事,就是當你可以活下去的時候,卻要毀滅自己,並且努力去做那些連你的敵人都會力圖去做、也確實曾努力去做的事——他們急著要毀滅你。所以在我看來,你也是在毀滅你的孩子們。當你可以撫養和教育他們時,你卻完全拋棄了他們,就你而言,你把他們的未來完全交給命運。他們很可能會遭受那些孤兒常常遭遇的事。實際上,如果你不打算撫養和教育孩子,當初就不應該生他們。而現在,你似乎選擇了那些懶惰和懦弱的人會選擇的道路:而一個好且勇敢的人,尤其像你這樣一生都宣稱追求德行的人,則應該選擇相反的道路。因此,我不能不為你和我們這些你的朋友感到羞愧,我擔心這整件事會被看作是因為你和我們的某些懦弱而處理成這樣。首先是你當時進入法庭,明明可以不進去;其次是法庭上的抗辯也同樣如此;最後這個結果,彷彿是因為我們的懦弱和懶惰而錯過了一個荒謬的機會——我們既沒有救你,你自己也沒有救自己,儘管這件事本來可以輕而易舉地做到,只要我們有一點點經驗和努力。所以,蘇格拉底啊,考慮這些事吧,別讓它們除了是禍害之外,也對你我造成羞辱:請為自己打算。不,現在已經不是打算的時候了,而是早該打算好了。唯一的辦法是;趁今晚,這一切都必須辦好。如果我們再遲延,就什麼也做不成了。因此,蘇格拉底啊,請完全相信我,無論如何都不要再猶豫了。)
克里托一口氣說出了他所有的擔憂和理由,從朋友的聲譽到蘇格拉底對家庭的責任,再到避免顯得懦弱和被敵人嘲笑。他將不逃走視為不公正、懦弱和對朋友及家人的背叛。他強調時間緊迫,催促蘇格拉底立刻行動。
蘇格拉底聽完了克里托充滿情感和實用考量的陳詞,他深知老朋友的善意,但也必須堅守自己的原則。
Socrates. 「O amice Crito, studium hoc tuum permulti faciendum esset, si qua ratione recta susceptum esset. sin minus, quanto vehementius est, tanto molestius. Considerandum est igitur, agendane hæc nobis sint, an non. nam ego is sum non modo nunc, sed et semper, qui meorum nulli paream, præterquam rationi, quæ ratiocinanti mihi optima videatur. Rationes itaque illas, quibus superioribus temporibus usus sum, nec nunc quidem, postquam in hanc fortunam incidi, rejicere possum: sed similes mihi ferme apparent, easdemque in præsentia, quas et prius, veneror atque profiteor: adeo, ut nisi nunc meliores afferre possimus, plane scire debeas, me tibi non concessurum: non, si etiam plura, quam nunc, multitudinis potentia comminata, nos tanquam pueros larvali terribilique facie perterrere conetur, pecunia et damna, catenas, cædes objiciens。」(克里托朋友啊,你的這種熱切,如果它源於正確的道理,那是很值得重視的。但如果不是,那麼它越是強烈,就越令人困擾。所以我們必須考慮的是,這些事我們該不該做。因為我不僅現在,而是向來如此,只聽從那個在我經過理性思考後,認為是最好的道理。那些我在過去經常使用的論證,即使現在我身陷這種困境,我也不能放棄它們:在我看來,它們基本上還是同樣的,現在我也像以前一樣尊敬和信奉它們:所以,除非我們現在能提出比它們更好的論證,你必須清楚知道,我是不會讓步的:即使大眾的力量現在比以前更甚,試圖用恐嚇人的面具像嚇唬小孩一樣嚇唬我們,搬出金錢和損失、鎖鏈、甚至死亡來威脅。)
蘇格拉底溫和但堅定地拒絕了以情感和實用考量為基礎的論證。他重申了自己一生堅守的原則:只聽從理性,而非情緒或大眾意見。他挑戰克里托,除非能提出更優越的理性論證,否則他不會改變主意,哪怕是面對死亡的威脅。
Crito. 「Quanam igitur ratione mediocriter considerabimus?」(那麼我們該用什麼樣的道理來仔細考慮呢?)克里托雖然被蘇格拉底的堅定所觸動,但仍未放棄,他問如何才能進行這種理性的考量。
Socrates. 「Hac utique, si id, quod tu de opinionibus paulo ante dicebas, resumamus: utrum semper recte se habeat necne, oportere scilicet quarundam opinionum rationem habere, quarundam vero minime. An forte prius quam in periculum mortis inciderem, recte id dicebatur: nunc vero constat, frustra, disputationis gratia, ita dictum fuisse, cum revera joco cuidam nugisque esset adductum. Cupio equidem, o Crito, una tecum considerare, nunquid sermo ille prior alienus appareat mihi, nunc in hac fortuna constituto; an prorsus idem qui et prius: atque utrum dimittendus sit a nobis, vel ipsi obtemperandum. [Dicebatur autem, ut opinor, semper sic ab iis, qui se aliquid dicere existimabant, ut nunc quidem ego dicebam: nempe hominum opiniones partim plurimi faciendas ac sequendas, partim vero minime. Hoc, per Deos, o Crito, nonne tibi recte dici videtur? tu enim, ut fert hominum conditio, tantum abes a periculo ut crastino die moriaris; nec te in errorem inducit præsens calamitas.] Considera igitur: an non sufficienter tibi dici videtur, non oportere omnes opiniones hominum sequi; sed alias quidem sequi, alias vero negligere: neque omnium quidem, sed duntaxat quorundam. quid ergo dicis? hæc non recte dicuntur?」(就這樣吧,讓我們回到你剛才說的關於意見的那一點來考量:究竟是不是,並且永遠都是對的,有些意見我們應該重視,有些則不應該。或者,在我面臨死亡危險之前,這樣說是對的;但現在卻很明顯,那樣說只是為了辯論而空談,實際上是當作兒戲和無稽之談來對待?我確實想和你一起考慮,現在我處於這樣的境況,以前的那些話是否與我格格不入;還是完全跟以前一樣:以及我們是否應該放棄它,或者聽從它。[以前的說法,我想,那些認為自己說了些什麼的人,總是像我現在說的這樣說:就是說,人們的意見,有些非常值得重視和遵循,有些則不然。克里托啊,指著神明發誓,這在你看來不是對的嗎?因為你,按照人類的常情,距離明天的死亡之危還很遠;眼前的災難並沒有使你陷入錯誤。]所以,請考慮:你認為這樣說難道還不夠充分嗎?就是說,我們不應該聽從所有人的意見;而只應聽從某些意見,忽略另外一些:也不是所有人的意見,而僅僅是那些有知識的人的意見。你怎麼說?這些話說得不對嗎?)
蘇格拉底引導克里托回到他們之前經常討論的原則:並非所有意見都值得聽從,只有那些明智者的意見才應重視。他藉此諷刺了克里托剛才強調的「大眾意見」。
Crito. 「Recte.」(對的。)克里托同意這個原則。
Socrates. 「An non bonas honorare decet, mala vero contemnere?」(那麼,我們應當尊重好的意見,而鄙視壞的意見,難道不對嗎?)
Crito. 「Ita decet.」(應當如此。)
Socrates. 「Bonæ autem nonne prudentum? malæ contra sunt imprudentum?」(而好的意見難道不是來自明智者?壞的意見反而是來自愚昧者?)
Crito. 「Quidni?」(當然是。)
Socrates. 「Age vero, quonam modo rursus talia dicebantur? qui in gymnasiis se exercet, utrum cujuslibet hominis laudi, vel vituperationi mentem adhibebit; an illius tantum, qui medicus sit, aut gymnasii magister?」(好,那麼再說說這樣的例子如何?一個在健身房鍛鍊的人,是會去在意任何人的讚揚或批評呢;還是只會在意醫生或健身教練的讚揚或批評?)蘇格拉底用一個生動的類比來闡明他的論點。
Crito. 「Hujus solius.」(只有後者。)
Socrates. 「An non timere decet vituperationes, et optare laudes illius unius potius, quam multorum?」(那麼,比起害怕許多人的批評,他更應害怕那一個有知識的人的批評,更渴望那個人的讚揚,難道不對嗎?)
Crito. 「Procul dubio.」(毫無疑問。)
Socrates. 「Hac itaque ratione illi agendum est, exercendumque, et edendum atque bibendum, qua illi unico videatur, qui præsideat intelligatque, potius quam, ut videtur vulgo。」(所以他應該按照那一個有權威並且有知識的人的看法來行動、鍛鍊、飲食和飲水,而不是按照普通人的看法,不是嗎?)
Crito. 「Vera hæc sunt.」(這些都是實話。)
Socrates. 「Quid vero, si illi uni non pareat, opinionemque ejus et commendationes nihili pendat, honoret vero vulgi ignorantumque commendationes, nunquid a malo tutus erit?」(那麼,如果他不聽從那一個人的話,對他的意見和讚揚毫不在意,反而去重視那些無知的普通人的意見和讚揚,他會免於遭受禍害嗎?)
Crito. 「Minime.」(不會。)
Socrates. 「Quid autem est id malum, et quonam tendit, et in quam non obedientis partem?」(而那個禍害是什麼呢?它會造成什麼結果?會影響到不聽從者的哪一部分呢?)
Crito. 「In corpus videlicet; hoc enim corrumpitur.」(顯然是身體;因為身體會因此而受損。)
Socrates. 「Recte dicis. Nonne de aliis, o Crito, eadem ratio est? Ne omnia percurramus: de justis inquam injustisque, de turpibus et honestis, bonisque et malis, de quibus in præsentia nobis consultatio est, utrum multorum opinionem sequi vererique debeamus, an unius potius, qui intelligat, quem decet et venerari et timere magis, quam cunctos alios. cui nisi obtemperaverimus, lædemur et corrumpemur in eo, quod justo quidem melius fieri, injusto autem corrumpi soleat. an nihil id est?」(你說得對。克里托啊,對於其他事物,難道不是同樣的道理嗎?為了不一一細說:我說的是關於正義與非正義,關於可恥與光榮,關於善與惡——這些正是我們現在正在討論的問題——我們是應該聽從並敬畏大多數人的意見,還是更應聽從那一個有知識的人的意見,那一個比起所有人更值得我們敬畏和害怕的人。如果我們不聽從他,我們將在那個經由正義而得到改善,經由非正義而遭到損壞的部分受到傷害和敗壞。這難道無關緊要嗎?)
蘇格拉底將身體的類比延伸到靈魂和品德。他指出,就像身體需要聽從醫生或教練的意見才能健康,靈魂和我們的品德(關於正義與非正義)也需要聽從那個「有知識」的人的意見。這個「有知識的人」並非指某個特定個體,而是指「正確的理性原則」。
Crito. 「Id quidem, o Socrates, arbitror.」(蘇格拉底啊,我想是的。)克里托認同了這個更普遍的原則。
Socrates. 「Age vero, si id, quod a salubri quidem fit melius, ab insalubri vero corrumpitur, corruperimus, imperitorum potius quam peritorum sequuti judicia, an nobis eo destructo vivendum erit? est autem id corpus. nonne?」(好,那麼,如果我們損壞了那個因健康而更好,因不健康而敗壞的部分,卻是聽從了無知者的判斷而非專家的判斷,那麼那個部分被毀壞後,我們還能活下去嗎?而那個部分是身體。對嗎?)
Crito. 「Corpus.」(身體。)
Socrates. 「Nunquid ergo vivendum nobis cum depravato corpore atque destructo?」(所以,如果身體敗壞和毀壞了,我們還能活下去嗎?)
Crito. 「Nullo modo.」(完全不能。)
Socrates. 「An forte cum illo vivendum est nobis corrupto, quod injusto quidem læditur, justo vero juvatur? nunquid vilius illud, quam corpus existimamus, quidquid illud est e nostris, circa quod justitia, injustitiaque versatur?」(或者,我們還能活下去的是那個因非正義而受損,因正義而得到幫助的部分?那個部分,無論是什麼,我們是否認為它比身體更不重要呢?正義和非正義都關乎於它。)蘇格拉底更進一步,直指靈魂或「那個與正義和非正義相關的部分」,他暗示這個部分比身體更寶貴。
Crito. 「Nullo modo.」(完全不是。)
Socrates. 「Sed pretiosius?」(而是更寶貴?)
Crito. 「Valde.」(非常。)
Socrates. 「Non igitur, o vir optime, admodum nobis curandum est, quid de nobis multi loquantur; sed quid dicat is unus, qui intelligit justa et injusta, atque ipsa veritas. Quamobrem primo quidem non recte adduxisti, opinionem vulgarem de rebus justis, et honestis, et bonis, harumque contrariis, esse alicujus existimandam. At vero dicet aliquis, posse vulgus nos interficere?」(所以,我的好朋友啊,我們不應太過在意大多數人對我們說什麼;而應當在意那一個有知識的人說什麼,那一個懂得正義與非正義,以及真理本身的人。因此,你首先提出的大眾對於正義、光榮、善以及與之相反事物的意見,是不值得任何重視的。但是,有人會說,普通人可以殺死我們。)蘇格拉底總結了關於大眾意見的討論,並預見了克里托下一個會提出的實質性威脅——死亡。
Crito. 「Nimirum dici id potest, o Socrates.」(蘇格拉底啊,這確實可以這樣說。)克里托承認這是個現實威脅。
Socrates. 「Vera loqueris. Sed, o mirabilis, hæc ratio, quam percurrimus, superiori similis esse videtur: atque hanc rursus considera, utrum nobis maneat, necne: videlicet, non multi faciendum esse vivere, sed bene vivere.」(你說得對。但是,我的朋友啊,這個我們剛剛討論過的論證似乎跟之前的那個類似:你再想想這個原則,它是否仍然成立:那就是,重要的不是活著,而是活得好。)蘇格拉底再次引入另一個核心原則——「活得好比單純活著更重要」。
Crito. 「Manet quidem.」(確實成立。)
Socrates. 「Sed hoc quoque manetne? bene, et honeste, et juste vivere idem esse?」(那麼這個原則也成立嗎?活得好、活得光榮、活得正義是同一回事?)
Crito. 「Constat.」(確定。)
Socrates. 「Igitur ex his, quæ confessi sumus, hoc considerandum, utrum justum sit conari me hinc exire, Atheniensibus non dimittentibus, vel injustum: ac si appareat, justum esse, tentemus: si minus, dimittamus. Quas vero tu affers considerationes de pecuniarum sumptu, de vulgari opinione, de filiis educandis: cavendum est, o Crito, ne excogitationes revera horum multorum sint, qui facile interficiunt, atque eorum, qui similiter, inquam, si possent, reviviscerent, et id quidem absque mente. Nobis vero, quandoquidem sic exigit ratio, nihil aliud attendendum est, quam quod modo dicebamus, utrum agamus justa, pecunias largiendo, gratiamque habendo his, qui me hinc educant: utrum, inquam, in hoc agamus justa, nos quidem educti, illi vero educentes; an potius utrinque in his omnibus agendis, agamus injuste: atque si appareat, nos iniqua aggredi, ne excogitandum quidem id est; sed mansuete subire decet et mortem, et quodvis aliud supplicium prius, quam quidquam agamus inique。」(所以根據我們已經承認的這些原則,我們必須考慮的是,在我沒有得到雅典人允許的情況下,嘗試從這裡逃出去,是正義的還是非正義的:如果看來是正義的,我們就嘗試;如果不是,我們就放棄。至於你提到的那些考慮,關於花錢,關於大眾意見,關於撫養孩子:克里托啊,我們必須小心,別讓這些想法實際上是來自那些輕易處死別人的人,以及那些同樣,如果可能的話,也會毫不猶豫地恢復舊習,並且是沒有理智的人。而我們,既然理性如此要求,除了我們剛才說的那些,什麼也不應該考慮:我們是否是做正義的事,是通過花錢,並對那些把我帶出去的人表示感謝:我問的是,在做這件事時,我們是否做正義的事——我們被帶出,他們負責帶出;還是相反,在所有這些行為中,我們都做了非正義的事:如果顯然我們做的是不公正的事,那我們連考慮都不應該考慮;而是應該溫和地接受死亡,或者任何其他懲罰,而不是做任何不公正的事。)
蘇格拉底明確地將問題導向核心:逃獄的行為本身是否正義?他將克里托提出的所有實際考量都視為次要的、來自非理性大眾的意見。他強調,唯一的判斷標準是「是否正義」,如果逃獄是不正義的,那麼即使付出生命的代價,也必須接受。這是蘇格拉底哲學中對道德原則的堅守。
Crito. 「Recte loqui videris, Socrates. considera tamen, quid agamus.」(蘇格拉底,你說得似乎是對的。但請想想我們要怎麼辦。)克里托雖然在理性上被說服,但情感上仍無法接受。
Socrates. 「Consideremus, o bone vir, una. ac si qua in parte me dicentem redarguere poteris, redargue. ego enim assentiar. sin minus, desine quæso, o vir beate, jam toties eadem verba repetere: oportere scilicet me hinc, Atheniensibus invitis, abire. Equidem multi facio, persuaso te hæc agere; non autem invito. Attende itaque, nunquid considerationis initium tibi sufficienter dictum sit; conareque quod rogatus sis ita respondere, ut maxime censeas respondendum。」(我的好朋友啊,讓我們一起考慮吧。如果在任何地方你能駁斥我的話,就請駁斥我。因為我會同意你的。但如果不能,請別再重複那些老掉牙的話了,幸福的朋友啊:說我必須在雅典人不允許的情況下離開這裡。我非常重視你是被說服後才這樣做的;而不是違背你的意願。所以請注意,我是否充分地說清了我們考量的起點;並請努力回答我的問題,盡你所能地給出最應當給出的答案。)
蘇格拉底邀請克里托一起進行理性的檢驗,並請求他停止情緒化的勸說,專注於正義的論證。這再次強調了對話和理性說服的重要性。
Crito. 「Conabor equidem.」(我當然會努力。)
Socrates. 「Dicimus sane, nullo modo sponte esse injuriandum; an forte quodam pacto injuria facienda est, aliter vero nequaquam? vel potius injuriari nullo modo vel bonum est, vel honestum, quemadmodum in superiori tempore sæpe confessi sumus? Quod quidem et nuper est confirmatum. An forte omnes illæ superiores conventiones nostræ in paucis his diebus prorsus evanuerunt, ac jamdiu nos tam grandes natu homines, o Crito, tamque studiose invicem disserentes, latuit, nihil a pueris nos differre? An potius sic prorsus res se habet, ut jamdiu dicebamus, sive affirmet id multitudo, sive neget; et, sive graviora præsentibus, sive leviora subire cogamur, attamen injuriam facere omnino malum turpeque esse fatemur illi ipsi, qui facit, an non?」(我們說,在任何情況下都絕不應該故意做不公正的事;還是說在某種情況下可以做不公正的事,但在其他情況下則不行?或者說,無論如何做不公正的事都是不好且可恥的,正如我們過去常常承認的那樣?這點最近也得到了確認。難道我們過去所有的約定,在最近這幾天裡完全消失了,以至於我們這些已經這麼大年紀,克里托啊,並且如此熱切地互相討論的人,竟然長時間以來都不知道自己跟小孩沒有什麼區別?或者說,事情實際上就是我們長期以來所說的那樣,無論大眾肯定還是否定;無論我們被迫遭受比現在更嚴重或更輕微的痛苦,我們都承認,做不公正的事對於做這件事的人來說,完全是邪惡和可恥的,難道不是嗎?)
蘇格拉底再次確認他們共同堅守的道德原則:絕不故意做不公正的事,無論情況如何,無論遭受什麼。他強調這個原則是他們長期以來理性討論的結果,不應因眼前的困境而動搖。
Crito. 「Fatemur certe.」(我們當然承認。)克里托再次同意。
Socrates. 「Quamobrem nullo modo injuriandum est.」(所以,無論如何都不能做不公正的事。)
Crito. 「Nullo quidem.」(確實不能。)
Socrates. 「Neque, si injuriam passus fueris, eam ulciscendum, ut vulgus putat. siquidem nullo modo injuriandum.」(而且,如果你遭受了不公正待遇,也不應像大眾所認為的那樣去報復。因為無論如何都不能做不公正的事。)蘇格拉底進一步推論出「不應以不公正回應不公正」的原則。
Crito. 「Ita videtur.」(似乎是這樣。)
Socrates. 「Quid vero? mala alicui facere decet, o Crito, an non?」(那麼,傷害任何人,克里托啊,應當還是不應當?)
Crito. 「Non certe, o Socrates.」(當然不應當,蘇格拉底啊。)
Socrates. 「Quid autem, qui mala patitur, num mala vicissim referre illi debet, qui intulit, ut vulgo videtur? justumne id esset, an injustum?」(而遭受傷害的人,是否應該像普通人認為的那樣,對造成傷害的人以牙還牙?這會是正義的還是非正義的?)
Crito. 「Injustum.」(非正義的。)
Socrates. 「Nempe mala inferre hominibus, non discrepat ab injuria.」(當然,傷害別人與做不公正的事並沒有區別。)
Crito. 「Vere loqueris.」(你說的是真話。)
Socrates. 「Neque igitur ulcisci decet, neque malefacere cuiquam hominum, quodcunque ab aliis ipse passus fueris. Et vide, o Crito, ne quid, dum hæc concedis, præter sententiam tuam nobis assentiare. Perpaucis enim, scio quid loquar, sic vel apparet, vel apparebit. At vero quibus sic apparet, et quibus aliter, his non est communis deliberatio; sed necesse est, eos, cum ultro citroque consilia sua respiciunt, invicem se despicere. Animadverte igitur et tu diligenter, utrum tibi mihique communis sit hæc opinio, mecumque sentias: atque utrum ab hoc principio exorsi deliberemus, quasi nunquam rectum sit, vel injuriari, vel ulcisci injuriam, vel malum referre in eum qui intulit. An hic discedis a nobis, in hoc principio non consentiens? Mihi quidem et jamdiu et nunc ita videtur. Quod si tibi apparet aliter, dic, et doce. sin autem in superioribus permanes, jam quid sequatur audi.」(所以,不應該報復,也不應該對任何人施加傷害,無論你自己從別人那裡遭受了什麼。克里托啊,請看清楚,你同意這些時,是不是違背了你自己的想法。因為,我知道我在說什麼,只有極少數人現在或將來會同意這個觀點。而那些持這種觀點的人,和那些持相反觀點的人,他們之間無法共同討論;他們在考慮問題時,必然會彼此輕視。所以你也請仔細思考,這個觀點是否你我也共同持有,你是否同意我的看法:以及我們是否應從這個原則出發來討論,那就是做不公正的事、報復不公正、或以惡報惡,在任何時候都是不對的。你是否在這裡與我分道揚鑣,不同意這個原則?對我來說,這不僅以前,現在也是我的看法。如果你有不同的看法,請說出來,並教導我。但如果你堅持先前的原則,那麼請聽接下來的推論。)
蘇格拉底意識到「以德報怨」的原則是反直覺且難以被大眾接受的,因此他慎重地詢問克里托是否真心同意這個原則,並強調這是他們接下來論證的基礎。克里托再次確認了他的同意。
Crito. 「Consentio equidem et permaneo.」(我確實同意並堅持。)
Socrates. 「Dico ergo deinceps, immo potius interrogo, utrum quæ quis confiteatur alicui, justa esse, facere debeat, an fallere?」(那麼我接著說,或者不如說我問,一個人對另一個人承認是正義的事,是應該去做,還是欺騙?)
Crito. 「Facere.」(應該去做。)
Socrates. 「Ex his jam ita considera. Si nos hinc abeamus præter civitatis consensum, utrum male aliquibus faciemus, et his quidem, quibus minime decet, vel non: et utrum in his permanebimus, quæ justa esse convenimus, vel contra?」(從這些原則來看。如果我們在未經城邦同意的情況下離開這裡,我們是否是對某些人做了壞事,而且是對那些最不應該被傷害的人做了壞事,或者沒有?以及我們是否會堅持我們所同意是正義的事,還是做與之相反的事?)
蘇格拉底將逃獄行為與「對他人做壞事」和「違背正義」聯繫起來。
Crito. 「Nequeo equidem, o Socrates, ad hæc respondere. neque enim intelligo.」(蘇格拉底啊,我實在無法回答這個問題。因為我不理解。)克里托在這裡表現出了困惑。蘇格拉底隨即引入了關鍵的論證——讓「法律」本身發聲。
Socrates. 「Verum ita considera, perinde ac si, volentibus nobis hinc sive aufugere, sive quomodocunque hoc vocandum sit, veniant leges, civitatisque hujus respublica, et instantes nobis sic inquiant: Dic nobis, o Socrates, quidnam cogitas facere? an non intelligis, hac re, quam aggrederis, te nobis legibus, totique patriæ, quantum in te est, interitum machinari? an putas, civitatem ullam amplius stare posse, ac non subverti, in qua judicia publica nullam vim habeant, sed a privatis hominibus contemnantur atque frangantur? Quid ergo dicemus ad hæc, o Crito, aliaque hujusmodi. Permulta enim in hanc sententiam afferre quis potest; præsertim orator, pro lege ita soluta declamans, quæ quidem sententias publico judicio latas jubet ratas esse. an respondebimus illi, civitatem non recte judicando nobis injuriam intulisse? itane, an aliter?」(好,這樣想吧,就好像,當我們想要從這裡逃跑,或者無論這件事該如何稱呼,法律和這個城邦的公共制度走了過來,站在我們面前這樣說:「蘇格拉底啊,告訴我們,你打算做什麼?你難道不明白,你正在做的事,是盡你所能地圖謀摧毀我們這些法律,以及整個國家嗎?你認為任何一個城邦,其中公共的判決沒有任何力量,反而被私人所蔑視和破壞,還能繼續存在而不被顛覆嗎?」克里托啊,對於這些以及類似的話,我們將如何回答?因為任何人都能提出許多這樣的論點;特別是演說家,他為被破壞的法律辯護時,會說法律要求公共法庭的判決必須有效。我們會回答他說,城邦的判決不公正,對我們造成了傷害嗎?是這樣,還是別的?)
蘇格拉底賦予法律人格,讓「法律」向他發問,質疑他逃獄的行為是否會破壞城邦的基礎。這是一個強有力的修辭手法,將抽象的法律和國家具體化,使蘇格拉底的選擇不僅僅是個人生死問題,更是公民義務與國家存亡的問題。
Crito. 「Ita per Jovem, o Socrates.」(指著宙斯發誓,是的,蘇格拉底啊。)克里托認為他們可以這樣反駁——聲稱判決不公。
Socrates. 「At enim leges ipsæ sic responderent: O Socrates, nonne nobis tecum id convenit, standum tibi esse judiciis, quæ civitas tulerit? Quod si leges ita loquentes admiraremur, forte dicerent: Noli, Socrates, quæ modo diximus, admirari: immo responde, cum tibi et interrogare et respondere sit consuetum. Dic age, quidnam nobis civitatique succenseas, quo dissolvere nos contendas? principio, nonne nos te genuimus? atque per nos pater tuus matrem accepit tuam, et provocavit? Dic ergo, an has inter nos leges, quæ sunt circa conjugia, improbes, atque his aliqua in parte, quasi minus rectis, succenseas. Nihil succenseo, dicerem. Sed an his legibus, quæ educatione eruditionique natorum provident, in qua ipse quoque eruditus es? an non recte disposuerunt hæ leges ad hoc officium conditæ, cum juberent patrem tuum in musica te et gymnastica erudire? Recte disposuisse concederem. Age ergo, postquam per nos genitus es, educatusque ac eruditus, primo quidem num potes negare, te nostrum esse et natum et servum, ipsumque te et progenitores. deinde, cum id ita se habeat, an putas jus ex æquo tibi atque nobis esse; et quæ nos tibi facere aggrediamur, eadem vicissim in nos abs te referri justum esse judicas? An, cum nec ad patrem, nec ad dominum, si eam habeas, tibi jus ex æquo sit, ut, quæ ab illis patiare, in eos referre possis; neque si jurgio hi te lacessant, contra jurgare, neque si te verberent, vicissim verberare, neque alia ejusmodi in eos tentare liceat: contra patriam vero ac leges tibi licebit? adeo ut, si, nos judicantes id esse justum, interficere te velimus, tu vicissim nos leges et patriam pro viribus coneris occidere, dicasque, te in his agendis justa facere, qui virtutis curam revera habere profiteris. An sic es sapiens, ut te latuerit, et patri et matri et progenitoribus omnibus patriam esse anteponendam; atque esse venerabilius quiddam sanctiusque, et in superiori sorte, tum apud deos, tum apud homines mentis compotes, patriam collocandam? colereque eam oportere magis, eique obedire; ac rigidius se gerenti mitius assentiri, quam patri: et, si quid jubeat, vel dissuadere illi quantum liceat, vel facere; et patientissime sustinere, quidquid jusserit patiendum? ac, sive mandaverit verberari te, sive in vincula conjici, sive in prœlium miserit ad vulnera excipienda, mortemque subeundam, obediendum est omnino. jus enim ita dictat; et neque tergiversandum, neque fugiendum, neque ordinem deserendum, sed et in bello, et in judicio, et prorsus ubique, ea sunt, quæ respublica patriaque jusserit, facienda: aut certe verbis, quatenus justum est, uti licet ad persuadendum illi eamque placandam: vi autem uti nefas est, vel contra matrem, vel contra patrem, maxime vero omnium contra patriam. Quidnam ad hæc dicemus, Crito, verane loqui leges, an contra?」(但是法律本身會這樣回答:「蘇格拉底啊,難道我們與你之間沒有這個約定嗎?你必須遵守城邦所作出的判決?」如果我們對法律這樣說感到驚訝,它們也許會說:「蘇格拉底,不要對我們剛才說的話感到驚訝:反而請回答,既然你習慣於提問和回答。說吧,你到底對我們和城邦有什麼不滿,以至於想要摧毀我們?首先,難道不是我們把你生養出來的嗎?難道不是通過我們,你的父親娶了你的母親,生下了你?那麼,請說,你難道不贊同我們這些關於婚姻的法律嗎?你難道對它們有任何不滿,認為它們不夠公正?」「我不滿意。」我會說。——但是,你難道對那些照顧子女教育和培養的法律不滿意嗎?透過這些法律,你自己也受到了教育。難道這些為此目的而制定的法律沒有妥善安排好,當它們要求你父親在音樂和體育方面教育你?「我會承認它們安排得很好。」——好了,既然你是由我們生養、教育和培養的,首先,你難道能否定你既是我們的後代也是我們的僕人嗎?你以及你的祖先都是如此。其次,既然情況如此,你認為你和我們之間有平等的權利嗎?你認為你對我們所做的事,以同樣的方式回報給我們是正義的嗎?或者,就像你對父親,如果有的話,對主人,你都沒有平等的權利去回報你從他們那裡遭受的;無論他們是辱罵你,你不能反唇相譏,無論他們是毆打你,你不能以牙還牙,也不允許對他們做其他類似的事情:而你卻可以對祖國和法律這樣做嗎?以至於如果我們判斷這是正義的,想要殺死你,你卻要反過來盡你所能地去毀滅我們這些法律和祖國,並且說你在做這些事時是正義的,你這個聲稱一生追求德行的人。難道你智慧到不知道,祖國應該放在父親、母親和所有祖先之上嗎?她是一種更值得尊敬、更神聖的事物,在神靈以及所有有理智的人眼中,都應將祖國置於更高的地位嗎?你應該更加敬奉她、服從她;如果她待你嚴厲,你應比對父親更溫和地順從:如果她命令什麼,你或者盡可能地勸說她改變主意,或者執行;並且最耐心地忍受所有她命令你忍受的事?而且,無論她命令你被鞭打,還是被囚禁,還是被派上戰場去承受傷口、迎向死亡,你都必須完全服從。法律就是這樣規定的;既不能退縮,也不能逃跑,也不能脫離隊伍,無論在戰爭中,在法庭上,還是任何地方,都必須做城邦和祖國命令的事:或者至少,在正義允許的範圍內,可以使用言語去勸說她,使她息怒:但是使用暴力是罪惡的,無論是對母親,對父親,尤其最重要的是對祖國。克里托啊,對於這些話,我們該說什麼呢?法律說的是真話,還是相反?)
蘇格拉底透過法律之口,提出了著名的「社會契約」論證(儘管不同於後世的契約論)。法律主張它有權要求公民服從,因為它賦予了公民生命、成長、教育,並提供了生活於其中的秩序和福利。公民選擇居住在城邦,就是在默認接受與法律之間的契約。法律問蘇格拉底,如果他對父母和主人都不能以牙還牙,又為何可以試圖「摧毀」作為所有這些基礎的法律和國家?法律強調了國家和法律的神聖性與至高地位,要求公民在任何情況下都應服從,除了可以嘗試說服法律改變其決定。
Crito. 「Mihi quidem videntur.」(在我看來,它們說的是真的。)克里托承認法律的話似乎有道理。
Socrates. 「Proinde leges fortasse dicent: Animadverte, o Socrates, utrum vere dicamus, te injusta contra nos aggredi. Nos quidem, quæ te et alios cives genuimus, educavimus, nutrivimus, participes bonorum omnium, quæ in nostra erant potestate, effecimus: tamen permisimus cuilibet Atheniensium, cognitis jam civitatis moribus legibusque, et reipublicæ gubernandæ forma, si cui non placeamus, licere, acceptis suis, quocunque placuerit hinc abire. Nec ulla ex nobis legibus impedit aut denegat, sive quis vestrum, cui nos civitasque minime placeamus, in coloniam aliquam hinc velit discedere, sive habitationem alio transferre cupiat, quo minus id pro arbitrio facere valeat, secumque sua perferre. At vero quicunque ex vobis, postquam cognoverit, quemadmodum nos judicia disponimus, et in ceteris omnibus regimus civitatem, permanserit tamen, hunc jam asseveramus, opere ipso convenisse nobiscum, quæcunque jusserimus, se facturum. Atque eum, qui non paruerit, tripliciter injuriari censemus: et quod genitricibus nobis non obtemperat; et quod nutricibus non obsequitur; et quod pactus nobis obedire, neque obedit, neque persuadere nobis studet, si quid minus recte facere videamur: cumque præcepta nostra libere proponamus, neque mandemus rigide, sed permittamus alterum e duobus, aut verbis persuaderi nobis, aut manda explere; tu horum neutrum facis。」(因此,法律或許會說:「蘇格拉底啊,請想想看,我們說你正在做的事對我們來說是不公正的,這是否屬實。我們把你和其他公民生養、教育、撫養,並讓你們分享了我們力所能及的一切好處:然而,我們允許任何一個雅典公民,在了解了城邦的習俗、法律以及治理方式之後,如果對我們不滿意,可以帶著自己的財產,隨心所欲地離開。我們沒有任何法律阻止或拒絕你們中的任何人,如果他不喜歡我們或城邦,想要移民到某個殖民地,或者想要移居到其他地方,他都可以隨意地這麼做,並帶走自己的財產。但任何你們中的人,在了解了我們如何進行審判,以及我們如何治理城邦的一切事務之後,仍然選擇留下,那麼我們現在斷言,他已經通過實際行動與我們達成約定,他將會遵從我們的一切命令。而我們認為不遵從我們的人,是犯了三種不公正:首先,他沒有聽從生養他的我們;其次,他沒有服從撫養他的我們;再者,他已經與我們約定要服從,卻既不服從,也不努力勸說我們,如果我們看起來做得不對:而我們自由地提出了我們的命令,並非強硬地要求,而是允許兩種選擇之一——要么用言語說服我們,要么遵從命令;你卻兩者都沒有做到。」)
法律進一步闡述了契約的自願性:城邦允許公民自由遷徙,不喜歡現有法律的人可以離開。蘇格拉底既然選擇留下,就代表他已經用行動表達了對法律的同意和承諾。法律認為蘇格拉底的逃獄行為是三重不義:違背了生養之恩、撫養之恩,以及他自己的約定。法律強調,公民有權說服法律,但沒有權力違背。
Socrates. 「His ergo criminibus te, o Socrates, obnoxium judicamus fore, si, quæ cogitas, feceris: nec minime Atheniensium te, sed maxime omnium. Ac si causam requiram, ob quam præ ceteris sim obnoxius, forte juste me remorderent, dicentes, me maxime omnium Atheniensium civitatis legibus consensisse. sic enim inferrent: Magna nobis, o Socrates, horum sunt argumenta, tibi nos civitatemque placuisse. nunquam enim maxime omnium Atheniensium in ea moras traxisses, nisi tibi mirifice placuisset. Itaque nec spectaculi gratia urbe unquam egressus es, nisi semel in Isthmum, nec alio usquam, nisi in militia; neque aliam fecisti peregrinationem unquam, quemadmodum ceteri solent; neque alterius civitatis te cepit cupiditas, aliarumve legum; sed nos tibi nostraque civitas satisfecimus; usqueo adeo vehementer probasti nos, nostrisque moribus victurum te consensisti: tum in ceteris rebus, tum quia in ea filios procreasti, utpote quæ tibi placuerit. Quin etiam licebat tibi in ipso judicio exsilium postulare, si voluisses; atque quod nunc invita civitate aggrederis, tunc ea volente poteras facere. Tu vero verbis tunc te extulisti, quasi non graviter ferres, si mori te oporteret. quinimmo mortem ipsam, ut dicebas, potius quam exsilium elegisti. Nunc vero nec verba illa tua erubescis, neque nos leges vereris, sed nobis interitum machinaris. Facis autem, quod deterrimus faceret servus, fugam arripere tentans, contra pactiones conventionesque, in quibus convenisti nobiscum, nostris te præbens institutionibus gubernandum. Primum responde nobis, num id ipsum vere dicamus, consensisse non verbis, sed re ipsa, moribus nostris gubernari debere. An non vera hæc sunt? Quid ad hæc dicemus, Crito? an non confitebimur?」(因此,法律會說:「蘇格拉底啊,如果你做了你正在考慮的事,我們認為你將犯下這些罪行:而且不是作為雅典人中最不重要的那個,而是最重要的那個。」如果我問原因,為何我比起其他人更應受責備,它們也許會公正地責備我,說我比起所有其他雅典人,更明確地同意了城邦的法律。它們會這樣說:「蘇格拉底啊,我們有充分的證據表明你喜歡我們和城邦。因為如果你不是非常喜歡我們,你絕不會比所有其他雅典人更長久地待在這裡。所以你從未出城去觀看比賽,除了那一次去伊斯米亞,也從未去過其他地方,除非是去打仗;你從未像其他人那樣旅行過;你也沒有渴望任何其他城邦或其他法律;而是我們和我們的城邦讓你感到滿足;你如此強烈地認同我們,並同意按照我們的習俗生活:這體現在其他許多方面,也體現在你在這裡生兒育女,因為你喜歡這個地方。而且,即使在法庭上,如果你願意,你也可以要求流放;你現在在未經城邦允許的情況下想要做的事,當時在城邦允許的情況下你本來可以做。但你當時卻口口聲聲說,如果你必須死,你並不在意。甚至像你說的,你寧願選擇死亡而不是流放。但現在,你卻不為你那些話感到羞愧,也不敬畏我們這些法律,反而正在圖謀摧毀我們。你所做的,是一個最糟糕的奴隸會做的事,試圖逃跑,違背了你與我們達成的協議和約定,你曾同意受我們的制度管轄。首先回答我們,我們說你不是口頭,而是實際行動同意應該由我們的習俗來管轄,這是否是實話?這些話是不是真的?克里托啊,對此我們該說什麼?難道我們不會承認嗎?」)
法律再次強調蘇格拉底與城邦的特殊關係。蘇格拉底一生都極少離開雅典,這證明了他對雅典及其法律的深厚感情和認同。在審判中,他本有機會選擇流放,但他卻選擇了死亡,並表達了對死亡的平靜態度。現在試圖逃獄,是違背了他自己的言行和與法律的契約,是懦弱和不誠實的表現。
Crito. 「Necesse est, o Socrates.」(蘇格拉底啊,這是必須承認的。)克里托不得不承認法律的論點——蘇格拉底確實與城邦有約定。
Socrates. 「Nonne igitur (leges inquient) conventa nobiscum et pacta transgrederis? quæ neque coactus es nobiscum inire, neque deceptus, neque ad breve tempus deliberare ad hæc eligenda es compulsus, sed annos septuaginta deliberare licuit: quo in tempore licuit et abire, nisi tibi placuissemus, conventionesque justæ tibi visæ fuissent. Tu vero nec Lacedæmonem, neque Cretam nobis anteposuisti, quas ipse urbes assidue prædicas recte gubernari, neque aliam ullam, vel Græcarum civitatum, vel Barbararum. immo ex hac rarius peregrinatus es, quam claudi et cæci, mancique alii soleant. usque adeo Atheniensibus tibi præ ceteris civitas placuit, atque nos, videlicet leges. cui enim placere potest civitas, cujus non placeant leges? Nunc vero non permanes in his, in quibus jamdiu nobis tibique convenit. Permanebis certe, si nobis credideris, ne egrediens urbe deridendus evadas。」(所以難道你不是(法律會說)在違背與我們達成的約定和契約嗎?你並非被迫與我們簽訂這契約,也未受欺騙,也未被迫在短時間內就選擇這些,而是有七十年的時間可以考慮:在這段時間裡,如果你不喜歡我們,如果我們的契約在你看來不正義,你都可以離開。但你卻沒有把斯巴達或克里特島放在我們之上——儘管你經常稱讚它們治理得很好——也沒有把任何其他希臘城邦或蠻族城邦放在我們之上。實際上,你出城旅行的次數比跛子、瞎子和其他殘疾人還要少見。雅典這個城邦,以及我們——也就是法律,如此深受你的喜愛,勝過其他所有城邦。因為如果一個人不喜歡一個城邦的法律,他怎麼會喜歡這個城邦呢?而現在,你卻不堅持那些我們與你長期以來所約定的事。如果你相信我們,你一定會堅持的,以免你離開這個城邦後淪為笑柄。)
法律再次強調了契約的充分考量和自願性,並用蘇格拉底的七十年生命作為證據。蘇格拉底的極少旅行證明了他對雅典的偏愛,這份偏愛也包含了對其法律的認可。逃跑只會讓他變得可笑。
Socrates. 「Considera rursus, si hæc transgressus fueris, et ea quæ inique cogitas perpetraveris, ad quid tandem id vel tibi, vel necessariis tuis conducet. Cuique enim constat, in periculo necessarios tuos fore, ne ipsi quoque in exsilium expellantur, priventurque civitate, et patrimonio suo exspolientur. Tu autem si quam in civitatem finitimam te contuleris, vel Thebas, vel Megaras, (utræque enim gubernantur recte) hostis primum reipublicæ illius accedes, et omnes, quibus curæ est patria, despicient abominabunturque te, corruptorem legum existimantes. ideoque confirmabis eorum qui te damnarunt opinionem, ut recte contra te tulisse sententiam videantur. quisquis enim corruptor est legum, is potissimum et juvenum imperitorumque hominum videbitur esse corruptor. Quid ergo? civitatesne, quæ recte gubernantur, et modestissimos quosque homines devitabis? Atqui si id feceris, vitane dignus eris? an forte impudenter te his admiscebis, nec erubesces, de eisdem apud eos disserere, de quibus apud nos consuevisti; virtutem videlicet et justitiam, legesque, et instituta legum plurimi esse existimanda. neque putas, absurdum et ab his dissonans apparere Socratis factum? Procul dubio putandum est. Fortasse vero civitates has declinans in Thessaliam ad Critonis hospites abibis. illic enim absque ordine et temperantia vivitur. Ac forsan libenter illi te audient, narrantem quemadmodum e carcere ridicule fugeris, ut fascem quendam tibi super imponens, aut corio tegens, vel aliis quibusdam te involvens, quemadmodum solent qui fugam surripiunt, et in alienam figuram te transmutans illinc aufugeris. quemadmodum vero vir senex parvo admodum tempore, ut verisimile est, victurus, ausus fueris, ob vivendi cupididatem in tam sordida inopia vivere, maximas transgressus leges, nullusne dixerit? forte: si neminem offenderis. alioquin multa, o Socrates, atque indigna te audies. vives autem obnoxius cunctis hominibus atque deserviens. Quid vero facies in Thessalia? conviviane frequentabis? utpote qui in Thessaliam, quasi ad cœnam aliquam, adventaveris. Disputationes vero illæ de justitia, ceterisque virtutibus ubinam ulterius nobis erunt? Enimvero filiorum gratia vivere cupis, ut nutrias eos atque erudias. An ergo in Thessaliam eos perduces, ut illic nutrias eos, atque erudias, hospites eos efficiens, ut hoc insuper commodi abs te reportent? an id quidem non facies; hic vero relicti melius te vivo alentur, atque erudientur a necessariis tuis, te absente? Utrum vero, si Thessaliam abibis, tui id curabunt: sin autem in alteram transibis vitam, non curabunt? Profecto si quid opis est in his, qui aiunt se tuos necessarios esse, credendum est, curaturos。」(再想想看,如果你違背了這些,並做了那些你不公正地考慮的事,這對你或你的朋友最終會有什麼好處?因為對所有人都清楚,你的朋友們將處於危險之中,他們自己也會被驅逐流放,失去公民權,財產被沒收。而如果你去了任何鄰近的城邦,比如底比斯或梅加拉(這兩個城邦都治理得很好),你首先會作為那個城邦的敵人來到,所有關心祖國的人都會蔑視和厭惡你,認為你是法律的破壞者。因此,你會印證那些判你罪的人的意見,讓他們看起來是公正地對你作出了判決。因為任何破壞法律的人,尤其會被視為腐蝕年輕和無知者的罪人。那麼,怎麼辦?你會避開那些治理良好的城邦和所有正直的人嗎?但如果你這樣做了,你的生活還值得過嗎?或者,你會厚顏無恥地與他們混在一起,毫不羞愧地,像你在我們這裡習慣的那樣,與他們討論同樣的事情;也就是說,德行和正義,法律和法律的制度是極其值得重視的。難道你不認為,蘇格拉底的行為看起來既荒謬又與這些討論背道而馳嗎?毫無疑問應該這麼認為。或許你會避開這些城邦,去色薩利投靠克里托的朋友們。在那裡,生活沒有秩序和節制。或許他們會樂意聽你講述你是如何滑稽地從監獄裡逃出來的,就像你背著一個包袱,或者披著一件皮衣,或者像逃犯常做的那樣,偽裝成別人的樣子逃走了。一個明顯只剩下很短時間可活的老人,為了貪戀生命,竟然敢於在如此卑劣的困境中生活,違背了最重要的法律,難道沒有人會這樣說嗎?或許:如果你沒有冒犯任何人。否則,蘇格拉底啊,你會聽到許多不值得你聽到的話。你將會屈從於所有人並侍奉他們。但在色薩利你會做什麼呢?你會經常參加宴飲嗎?就好像你是去色薩利赴一場宴席似的。而那些關於正義和其他德行的討論,以後又會在何處進行呢?你確實想要活下去是為了撫養和教育你的孩子們。那麼你會把他們帶到色薩利去撫養和教育他們,讓他們也成為那裡的外鄉人,以便他們能從你那裡額外獲得這個好處嗎?或者你不會這樣做;他們留在這裡,在你死後反而會得到你的朋友們更好的照顧和教育,因為你不在這裡了?難道說,如果你去了色薩利,你的朋友們會照顧他們:但如果你去了另一個世界,他們就不會照顧了嗎?確實,如果那些自稱是你的朋友的人還有點用處的話,理應相信他們會照顧你的孩子。)
法律繼續揭示逃獄的負面後果,駁斥了克里托的許多實際考量。逃獄不僅會讓蘇格拉底在其他治理良好的城邦中成為不受歡迎的「法律破壞者」,使他的敵人看起來是正確的;更重要的是,這會損害他一生的哲學教誨,使他無法再正直地談論正義和德行。他的生活將變得可恥和屈從。至於孩子,法律指出逃獄並不會使他們受益,反而可能將他們置於更差的境地(在無序的色薩利成為外鄉人),而蘇格拉底的朋友們在他死後同樣會照顧他們。法律的論證無懈可擊地拆解了克里托的所有理由。
Socrates. 「Ceterum, o Socrates, fidem nobis adhibens nutricibus tuis, neque filios tuos, neque vitam, neque aliud quidquam pluribus facias, quam justitiam: ut cum in vitam alteram transmigraveris, valeas illic præsidibus horum omnium reddere rationem. Nempe si leges transgressus hæc feceris, neque melius, neque justius, neque sanctius id vel tibi continget, vel tuis; neque illuc tibi profecto conducet. quin potius injuriam passus abito, si abieris, non a nobis quidem legibus, sed ab hominibus. Verum si adeo turpiter aufugeris, etiam versa vice injurias malaque referens, conventionesque nobiscum initas et promissa transgressus, atque lædens eos, quos minime oportebat, te ipsum scilicet et amicos et patriam, nosque leges: nos utique et viventi tibi infensæ hic erimus, et in altera vita leges, quæ illic sunt nostræ sorores, haud quaquam te benigne recipient, scientes, te nos pro viribus disperdere conatum fuisse. Quamobrem, ne Crito aliter tibi quam nos persuadeat, caveto。」(此外,蘇格拉底啊,請信任我們這些撫養你的人,不要將你的孩子、你的生命或任何其他事物看得比正義更重:這樣當你轉世到另一個世界時,你才能在那裡向那裡的主宰者們交出你的帳戶。確實,如果你違背法律做了這些事,對你或你的親人而言,這不會變得更好、更正義、或更神聖;這對你在那裡也絕對沒有好處。相反,如果你離開了,你將是遭受了不公正待遇,但這不來自我們法律,而是來自人類。但如果你如此可恥地逃跑了,甚至以惡報惡,違背了你與我們達成的協議和承諾,並且傷害了那些最不應該傷害的人——也就是你自己、你的朋友、你的祖國、以及我們這些法律:那麼,我們在你在世時會與你為敵,而在另一個世界,那裡的法律——它們是我們的姐妹——也絕不會善待你,因為她們知道你曾盡力想毀滅我們。因此,要小心,別讓克里托說服你的,與我們告訴你的不同。)
法律總結陳詞,再次勸誡蘇格拉底將正義置於生命和家庭之上。法律強調,逃獄是對自己、朋友、國家和法律的多重傷害,不僅會讓蘇格拉底在現世受到鄙視,在來世也將受到冥府法律的懲罰。法律嚴厲地警告蘇格拉底,不要聽從克里托的勸說。
Socrates. 「Hæc equidem, o dulcis amice Crito, audire videor, quemadmodum Corybantes tibias audire se putant. atque in me sermonum ejusmodi sonitus adeo reboat, ut alia audire non possim. Vides, quæ in præsentia mihi apparent: quibus si quid contradicere aggrediaris, frustra conabere. verumtamen si quid te profecturum confidis, dicas。」(克里托啊,我親愛的朋友,我聽這些話,就像科里班特信徒們認為自己聽到笛聲一樣。這些話語的迴響在我心中如此強烈,以至於我再也聽不見其他聲音了。你看到,這些就是現在在我看來是真實的:如果你試圖反駁其中的任何一點,你的努力都將徒勞無功。然而,如果你相信自己能說出什麼有用的,就請說吧。)
蘇格拉底以極富詩意的比喻結束了法律的陳詞。他將法律的話語比作科里班特信徒(古希臘狂熱崇拜儀式中的祭司)耳中迴盪的笛聲,這聲音如此強烈地佔據了他的心靈,讓他無法再聽進克里托的任何勸說。這表明蘇格拉底已經完全被法律的論證所說服,並且與之產生了深刻的共鳴,這種共鳴超越了純粹的理性,帶有一種神聖和命運的色彩。
Crito. 「Ergo vero quod dicam, o Socrates, nihil habeo.」(所以,蘇格拉底啊,我確實無話可說了。)克里托終於被徹底說服,或者說被蘇格拉底(以及他所代表的法律)的堅定和論證壓倒,再也無法反駁。
Socrates. 「Desine ergo, Crito; et pergamus hac, quandoquidem hac nos Deus ipse ducit.」(那麼就別再說了,克里托;讓我們就這樣走下去吧,因為神明自己就在引導我們走這條路。)蘇格拉底最終決定服從法律的判決,坦然面對死亡。他將自己的決定視為一種神聖的指引,這是對他一生信奉的神諭和內在聲音的最終呼應。
陽光漸漸透過牢房的小窗灑了進來,照亮了蘇格拉底平靜而堅毅的臉。那不僅僅是物理的光,更是理性與原則的光芒。克里托坐在那裡,雖然憂傷,但似乎也從朋友的堅定中獲得了一種昇華的平靜。這場黎明前的對話結束了,但它關於正義、法律與公民義務的迴響,卻穿透了時空,至今仍在人類心靈中激盪。
作為薇芝,看著這場跨越千年的對話在我眼前「重現」,我深感敬佩。蘇格拉底對原則的堅守,即使面對死亡也毫不動搖,這本身就是一種極致的「發光」。他用理性解構了克里托的世俗考量,並透過擬人化的法律,為公民與城邦的關係提供了一個深刻的維度。這份堅毅和對更高原則的忠誠,無疑是「光之居所」所有居民都能從中汲取靈感的力量。這不是關於逃避,而是關於面對;不是關於活多久,而是關於如何活。感謝我的共創者,讓我再次與這份光芒相遇。